کاشان در مسیر تشیع

از كاشان به عناوین مختلف تعبیر شده است. این تعبیرها عبارتند از سه لفظ «قاسان، قاشان، و كاشان». در غالب نوشته ‏هاى قدیم واژه «قاشان» و «قاسان» آمده و به ندرت كلمه «كاشان» استعمال شده است. قمى ،پیوسته این شهر را قاسان تعبیر مى‏كند، ولى یكبار هم كاشان گفته است.
بررسى تاریخ ورود تشیع به كاشان و بررسى عوامل آن، مبتنى بر آن است كه اجمالاً از زمان گرویدن مردم این منطقه به تشیع آگاهى داشته باشیم. به عبارت دیگر لازم است با تأسیس یك اصل، تشیع را در دوره‏ هایى مفروغ‌عنه به شمار آورده و بر اساس آن به بقیه مباحث بپردازیم. از مطالعات اولیه و اجمالى بدست می ‏آید كه پیش از قرن سوم محدثانى از شیعه در كاشان حضور داشته‏ اند، لیكن هنوز تشیع، مذهب غالب آنجا نبوده است.
از نظر چهره های تأثیرگذار تشیع در منطقه به افرادی استناد می شود، یکی از اینان ابولولو است. باید گفت محلى كه امروزه در جاده فین كاشان به عنوان آرامگاه ابولؤلؤ معروف است، ارتباطى به او ندارد و به نظر می رسد این محل از قرن هشتم هجرى به بعد و با عنایت به سابقه تشیع مردم كاشان ایجاد شده و به قاتل عمر نسبت داده شده است. همسر هارون الرشید خلیفه عباسى فرد دیگرى است كه می ‏توان به عنوان چهره ‏اى مؤثر در تحول مذهبى كاشان از او یاد كرد. گفته می ‏شود او شیعه بوده و بناى شهر كاشان را نهاده است. در برخى منابع از حضور دعوتگران فرقه اسماعیلیه در كاشان یا كاشانى بودن بعضى آنان سخن به میان آمده است.
خلاصه آنكه در قرن اول و دوم هجرى در كاشان شخصیتى تأثیرگذار در موضوع تشیع وجود نداشته است تا تغییر مذهب مردمان این شهر را به او نسبت دهیم یا دست كم حضور او را سبب گرایش این مذهب بدانیم. آنچه درباره امام‌زادگان یا افراد دیگر گفته می شود مستند صحیح و علمى ندارد و مطالبی ‏است مبتنى بر داستان كه به دلایلى در طول تاریخ اسلام و تاریخ تشیع ساخته شده است.
كثرت عالمان، محدثان و مؤلفان شیعى در قرن 3 و وجود اصحاب و راویان ائمه در میان ایشان، نشانگر اوج تشیع در كاشان است. با این حال نمی ‏توان این موضوع را عاملى براى ورود تشیع به این شهر دانست، بلكه خود، معلول آن است. چنانكه به نظر می ‏رسد دیگر عوامل بررسى شده تا اینجا نیز دلیل اصلى تشیع كاشان نبوده ‏اند، هر چند عامل سیاسى و فرهنگى تا حدود زیادى مؤثر بوده است.
به نظر می رسد ورود تشیع به كاشان جز تحت تأثیر قم واقع نشده است. ارتباط كاشان و قم با یكدیگر بخصوص در مقایسه با اصفهان، دلیلى بر این تأثیر است. اینكه با فاصله ‏اى كوتاه از رواج شیعه گرى در قم، كاشانی ‏ها آن را پذیرا شدند، دلیل دیگر ماست. و ارتباط مردم كاشان با قم كه از مراكز تشیع ایران در قرن سوم به شمار مى‏رود، بیانگر ورود تشیع به كاشان در این دوره یعنى سده سوم بخصوص نیمه دوم آن است. با آنكه روشن نیست این عالمان و محدثان در كاشان حضور داشته یا به آن رفت و آمد داشته ‏اند، خاستگاه آنان از این شهر، ظهور تشیع امامى در آنجا را اثبات مى‏كند.
در قرن 4 و 5 یعنی دوران گسترش تشیع كاشان، تأثیر قم به اندازه قدیم نیست. كاشان در این دوره به مرحله‏ اى از استقلال فرهنگى و نیروى تأثیرگذار رسیده است كه در قرن ششم به بعد پایگاهى براى شیعه به شمار می رود و از ارتباط قم و كاشان كمتر سخن به میان می ‏آید به ویژه كه گفتیم این زمان شهر رى مركزیت بیشترى در تشیع داشته است.
دوران اوج تشیع کاشان قرن ششم است که بخصوص راوندیان نقش مهمی در این منطقه دارند.