مقایسه رویکرد معروف‌گرا و حقوق‌گرا در انعطاف‌بخشی به روابط همسران و حقوق زنان (با تأکید بر آیه 228 سوره بقره)

چکیده:

پژوهش حاضر، با هدف تبیین و مقایسه دو رویکرد معرو‌ف‌گرا و حقوق‌گرا و تأثیر آن بر انعطاف روابط همسران و حقوق زنان، به بررسی «اصل معاشرت به معروف» در آیه 228 سوره بقره پرداخته و نگرش قرآن‌پژوهان را واکاوی، مقایسه و ارزیابی کرده است. نتایج بررسی این دو رویکرد نشان می­دهد که در برداشت‌های حقوق‌گرا، جایگاه اساسی قاعده معروف، به حاشیه رفته، یا اصلاً مورد توجه قرار نگرفته و تبیین آیه، بیشتر به جنبه حقوق ثابت و خشک در روابط همسران اختصاص یافته است. برخلاف برداشت‌های معروف‌گرا که در آن‌ها، لفظ معروف، کاربردی گشته و در کانون توجه قرآن‌پژوهان قرار گرفته است و نیز به عنوان یک اصل در روابط همسران، به چگونگی روابط آن‌ها و حقوق زنان انعطاف بخشیده است. نگاه معروف‌گرا به اصل معاشرت به معروف را می‌توان به دو شاخه معروف‌گرایی الزامی و غیر الزامی تقسیم کرد. معروف‌گرایی الزامی، برخلاف معروف‌گرایی غیر الزامی، به اصل مزبور به عنوان اصلی اخلاقی-حقوقی می­نگرد و به آن ضمانت اجرایی می­دهد که در پرتوی آن، روابط همسران ـ در کنار معیارهای ثابت دینی- بر پایه عرف متدینین، از انعطاف برخوردار گشته و به حقوق اجتماعی زنان از جنبه‌های مختلف جریان بخشیده است. این نوع نگرش در آثار برخی از مفسّران و حقوقدانان معاصر، جایگاه برجسته‌ای را به خود اختصاص داده است.