مقايسة «انسان اخلاقي مطلوب» در اسلام و تائوئيسم با تأكيد بر «نهج‌البلاغه» و «تائو ته چينگ»

چکیده:

یکی از روش‌های مقایسة سنّت‌های دینی، مقایسة انسان مطلوب اخلاقی در آن مکاتب است. روشن است که هرچه میزان شباهت اوصاف انسان مطلوب اخلاقی در دو مکتب بیشتر باشد، روی نزدیکی مبانی فکری آنها بیشتر می‌توان حساب کرد و بهتر می‌توان در اندیشة گفت‌وگو و تعامل فرهنگی بود. در مقالة حاضر، با استفاده از روش مطالعة کتاب‌خانه‌ای و با مراجعه به اصلی‌ترین متون اخلاقی عرفانی دو مکتب «اسلام» و «تائوئیسم»، به ویژه نهج‌البلاغه و تائو ته چینگ میزان همپوشانی اوصاف انسان مطلوب در این دو نظام تربیتی مقايسه شده است. «فرزانه» (انسان مطلوب تائوئیسم)، ویژگی‌های خاصی دارد که با «پارسا» (انسان مطلوب اخلاقی اسلام= متّقی)، از جهات بسیاری شباهت دارد. ورع، رضا به تقدیر، خلوت‌گرایی، تفکر، انس با طبیعت، سکوت، بخشش و خدمت به خلق، دوری از شعار و خودنمایی، پرهیز از خشونت و مانند اين، از جملة این اوصاف هستند. از سوی دیگر، پارسای اسلامی به سبب ویژگی‌هایی همچون اهل مناجات و عبادت بودن، احساس مسئولیت در مقابل اوضاع جامعه، و مرزبندی با مخالفان عقیدتی خود (کافران) در اجتماع و معاد اندیشی و مانند آن، از فرزانة تائو متمایز است که نشان می‌دهد این دو مکتب با وجود مشابهات‌های زیاد، فاصلة قابل توجهی با یکدیگر دارند.