معیار تعدد قوای نفس از منظر ‌‌ابن‌سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا

چکیده:

یکی از مباحث بنیادین علم ‌النفس، ملاک تعدد قوای نفس است. مسئله اصلی پژوهش آن است که: ابن‌سینا، سهروردی و ملاصدرا چه ملاک‌هایی برای تعدد قوای نفس در نظر گرفته‌اند و آیا این ملاک‌ها قابل پذیرش‌اند؟ ‌‌ابن‌سینا پنج معیار را برحسب اختلاف در شدت و ضعف، تندی و کندی، وجود و عدم، تضاد و اختلاف جنسیِ افعال نفس برای تعدد قوا معرفی می‌کند و با استناد به قاعده‌ الواحد، تنها ملاک پنجم را ‌می‌پذیرد. شیخ اشراق با انحصار قاعده‌ الواحد به ذات بسیط خداوند، تغایر و تعدد قوا را برحسب جهات و اعتبارات مختلف نفس تبیین ‌می‌کند. ملاصدرا نیز پس از ذکر اشکالاتی به معیار ‌‌ابن‌سینا، درنهایت براساس ملاک انفکاک وجود یک قوه از قوه دیگر و تناقض در افعال نفس، به بررسی تمایز قوا می‌پردازد. در این پژوهش ضمن بررسی تحلیلی ـ انتقادی ملاک‌های یادشده، اشکالات وارد بر آنها نیز بحث، و اثبات می‌شود که هیچ‌کدام از این موارد نمی‌تواند ملاک تعدد قوای نفس باشد.