قاعده الواحد و نظام علی از دیدگاه ابن‌سینا و محقق طوسی

چکیده:
پذیرش قاعده فلسفی الواحد و اعتقاد به مبدأ واحد برای همه موجودات کثیر، فیلسوف را به مسأله­ چگونگی صدور کثرت از خداوندی که از جمیع جهات واحد است، رهنمون می­سازد. فیلسوفان مشائی مانند ابن­سینا، در پاسخ به این مسأله نظریه­­ای معروف درباره­ نظام عالم ارائه کرده­اند. در مقابل، متکلمان مسلمان (به ویژه فخر رازی) با انگیزه­های دینی، هم با این قاعده و هم با نظریات فلسفی درباره نظام هستی مخالفت می­نمایند. خواجه نصیر­الدین طوسی در  آثار خود، با تثبیت قاعده‌الواحد و پاسخ­گویی به اشکالات مخالفان، نظریه­ فیلسوفانی چون ابن­سینا را تقویت می­نماید. با این حال، محقق طوسی در برخی از آثار خود  تقریر خاصی از قاعده الواحد، ارائه می­دهد. وی بر آن است که از واحد، از آن جهت که واحد است جز واحد صادر نمی­شود ولی صدور موجودات متعدد، از مبدأ واحد با حیثیت­های مختلف امکان­پذیر است. محقق طوسی در آثار خود مراتب علّی موجودات را به دقت تنظیم می­کند. در مرتبه­ نخست از مبدأ تعالی موجودی صادر می­شود و در مرتبه دوم دو موجود قرار دارند که یکی از آنها از سوی مبدأ اول صادر شده است. در مراتب بعدی هم علاوه بر آنکه موجوداتی که خود از مبدأ صادر شده­اند، مصدر اشیا مختلفی  می‌شوند از مبدأ تعالی نیز موجودات خاصی صدور می­یابند.