فقه و حقوق قراردادها(ادله عام قرآنی و روایی)

چکیده:

این اثر، اسناد عام قرآنی و روایی فقه و حقوق قراردادها را بررسی می‌کند. کاری که تا کنون بحث مستقل و جامعی از آنها به میان نيامده است. هرچند فقيهان آنها را در استنباط احكام معاملات و قراردادها به كار گرفته‌اند.

مسائل قراردادها و معاملات با سه شيوه بررسی می‌شود: بیان مسائل خرد، بیان قواعد، و بررسی اسناد و ادله عام. این شيوه، روشی لازم و لکن متروك است كه بايد در متون فقهي راه‌ يابد. در اين شيوه، آیات یا روایاتی گزينش مي‌شوند كه:

1. به باب معاملات و قراردادها مرتبط‌اند؛
2. به مسئله‌اي از مسائل معاملات اختصاص ندارند؛
3. در متون فقهي از آنها بسیار استفاده شده است؛
4. در متون فقهي و حقوقي بحث مستقلي از آنها نشده است.

برخی اسناد و ادله مطرح در این تحقیق، از «ادلّه عام قراردادها» به شمار نمی‌آیند و مبین حکمی عام از احکام معاملات نیستند؛ لکن به این دلایل از آنها گفت‌وگو شده است: حضور چشمگیر آنها در متون فقهی مبین احکام معاملات، ارتباط فی الجمله آنها با قراردادها و نیاز جدی آنها به بررسی.

یکی از این اسناد، حدیث نبوی «علی الید ما أخذت حتی تؤدیه» است. چنین سندی، با اینکه مبین حکمی از احکام قراردادها نیست؛ اما در فرض فساد و نبود قرارداد صحیح، کارایی دارد.

سند دیگر، آيه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوفُوا بِالْعُقُودِ» است که مضمونی مرتبط با معاملات داشته و در متون فقهي فراوان آمده است؛ اما ابهامات فراواني در باره آن هست كه یا بدانها پرداخته نشده يا غير جامع از آنها بحث شده است.