ساختار منطقی مسائل و موضوع علم نزد ارسطو، فارابی، ابن‌سینا و ابن‌رشد

چکیده:
حکما مسائل علم را عوارض ذاتی موضوع علم می‌دانند و محمولی را که موضوع در حد آن اخذ شود یا محمولی که از جوهر و ماهیت موضوع به آن ملحق شود عرضی ذاتی می‌نامند. هر چند اساس این سخن، مأخوذ از ارسطو است، اما فیلسوفانی چون فارابی و ابن‌سینا مباحث جدیدی را پیرامون ارتباط موضوع علم با موضوع مسئله مطرح نموده‌اند که در آثار ارسطو به چشم نمی‌خورد. از آن‌جا که محمولات مسائل، عوارض ذاتی موضوع علم‌اند، موضوع علم باید در حد محمولات مسائل علم اخذ گردد. اما تطبیق قاعده عوارض ذاتی بر همه مسائل علوم خالی از صعوبت نیست. برای حل این مشکل، مفهوم عرضی ذاتی از سوی فارابی و ابن‌سینا با بیان‌های متفاوتی توسعه یافته است و بدین ترتیب موضوعات مسائل علاوه بر موضوع علم، مشتمل بر اموری هم‌چون انواع موضوع علم، انواع انواع موضوع علم، اعراض ذاتی موضوع علم نیز می‌شوند. شیخ‌الرئیس برای تعیین مرزهای این توسعه، ملاک تخصص و واسطه در حمل را ارائه داده است. ابن‌رشد در تفسیر و تلخیص آثار ارسطو، توجهی به نوآوری‌های فارابی و ابن‌سینا نکرده است و سخن منسجمی در مورد این مباحث ندارد.