ترابط انشراح صدر، عرفان و هنر در اندیشه ابن سینا و ملاصدرا

شرح صدر، حلقة واسطه برای تنظیم نحوة ارتباط فرد با دیگران است که از بینش معرفتی و مقام عرفانی وی تأثیر می­ پذیرد. تبیین انشراح صدر، جایگاه صدر در قوای انسانی، مبادی معرفتی انشراح صدر و ارتباط مراتب آن با مقامات عرفانی از منظر ابن‌سینا و ملاصدرا و نیز بررسی نقش انشراح صدر در توسعة هنر و برعکس، نقش هنر در توسعة عشق عفیف و انشراح صدر از مسائل محوری این پژوهش است. بنا به نظر هر دو حکیم شهیر، صدر همان قوه متخیله است و شرح صدر مراتبی دارد و مرتبه ابتدایی آن با زدودن کینه‌ها آغاز می‌شود. نازل‌ترین سطح شرح صدر و گشاده‌رویی با خلق، مربوط به برخی مقامات میانی سلوک شامل عزلت و سکر و حزن است و مرتبة کمال آن، در انتهای سفر سوم و شهود حق در خلق است که ابن‌سینا از آن به «سعة قوه» و ملاصدرا به «شرح صدر» تعبیر می‌کند. ملاصدرا، کمال شرح صدر را لازمة دستگیری از خلق در سفر چهارم معرفی می­ کند. بنا بر نظر هر دو فیلسوف، آموختن علم و هنر، از عوامل اعدادی برای ظرافت طبع و بروز عشق عفیف است و عشق عفیف معبری برای عشق حقیقی و منشأ تلطیف نفس است. بنبر حکمت متعالیه، عشق عفیف، منشأ انشراح صدر استاد و تسهیل تعلیم علم و هنر است.