بررسی جاودانگی انسان از دیدگاه ابومنصور ماتریدی

چکیده:

ماتریدیه، مذهب کلامی منسوب به ابومنصور محمد ماتریدی سمرقندی (م 333ق)، از مذاهب کلامی کهن و گستردۀ اهل سنت است که در میان مسلمانان حنفی‌مذهب رایج است. ماتریدیان نیز همانند دیگر فرقه‌های اسلامی به جاودانگی انسان و حیات پس از مرگ که از مسائل بنیادین کلامی است باور دارند. یکی از موضوعات مربوط به حیات پس از مرگ، مسئله جاودانگی و نیز نوع استدلال‌های اقامه‌شده در این زمینه است. در این مقاله، به روش توصیفی‌ ـ تحلیلی و با مراجعه به آثار کلامی و تفسیری ابومنصور ماتریدی، در مقام بنیانگذار مذهب ماتریدیه، به بررسی این مسئله می‌پردازیم که وی چه تصویری از جاودانگی انسان ارائه داده و از چه استدلال‌هایی بهره برده است. ماتریدی به جاودانگی انسان به صورت ترکیبی از روح و جسم در آخرت باور دارد و در مقام استدلال، در کنار استدلال‌های نقلی، بیشتر از استدلال‌های عقلی بهره می‌برد؛ هرچند در منظومۀ کلامی‌ ماتریدیه که جزو فرقه‌های عقل‌گرا شمرده می‌شود، در بحث از جاودانگی انسان، به طور عمده به استدلال‌های نقلی تمسک می‌شود و اساساً برخی از ماتریدیان مسائل مربوط به حیات پس از مرگ را «سمعیات» عنوان داده‌اند. با این حال، ابومنصور ماتریدی در تبیین و تفسیر این استدلال‌های نقلی، با در‌پیش‌گرفتنِ رویکرد کلی عقل‌گرایانۀ خود، برخی استدلال‌های عقلی نیز ارائه کرده یا دست‌کم به تبیین عقلیِ استدلال‌های نقلی پرداخته است.