از هنجار فرهنگی تا قانون (نزاع جریان‌های سیاسی بر سر مبانی هنجاری و جایگاه قانون در دوران مشروطه)

چکیده:

نخستین قانون اساسی گرچه به ‌طور رسمی به امضای شاه قاجار رسید، اما تنش‌های سیاسی و فرهنگی به دلیل اختلافات هنجاری میان جریان‌های سیاسی و فرهنگی مختلف در میان مردم و به‏ ویژه نخبگان، دست‌نخورده باقی ماند. قانون، صرف نوشته‌های مصوب رسمی در مجلس و کتاب‌های حقوقی نیست؛ قانون، وجهی زیسته نیز دارد که خود را در هنجارها و ارزش‌های جامعه‌ای نشان می‌دهد که قرار است قانون بر آنها به کار بسته شود. در این پژوهش درصدد نشان‌ دادن شکاف عمیق میان قانون روی کاغذ و قانون در معنای هنجارهایی هستیم که زندگی و حیات فکری دوران مشروطه را سامان می‌بخشید یا از سامان می‌انداخت. چهارده اثر از دوران مشروطه و از جریان‌های مختلف سیاسی انتخاب شده‌اند و بر اساس چارچوب مفهومی‌ای مرکب از نظریه‌های جامعه‌شناسی حقوق و جامعه‌شناسی سیاسی، به روش تحلیل محتوا مورد بررسی قرار گرفته‌اند. یافته‌ها حاکی از حاکمیت نوعی وضعیت آنومیک و نابهنجاری بر سر بنیان‌های ارزشی ـ هنجاری استقرار یا عدم ‌استقرار قانون اساسی در آن دوران است. در چنین وضعیتی شکست جامعه در مستقر ساختن قانون به ‌طور پیشینی پیش‌بینی‌پذیر بود.